پنج سال فعالیت مرکز شتابدهی نوآوری در گفتگو با سید علی هزاوه/ بخش دوم

چهار سال از ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی می‌گذرد. طی این مدت طرح‌ها و پروژ‌ه‌‌های متعددی برای تحقق اهداف آن فعالیت خود را آغاز کرده‌‌اند. ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در راستای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و با هدف «یکسان‌سازی و هماهنگی پروژه‌های اقتصادی مقاومتی استان‌ها و پایش عملکرد آنها» سامانه نظام یکپارچه پیشبرد و پایش اقتصاد مقاومتی را در سال 1397 طراحی و اجرا کرد. اطلاعات پروژه‌‌های اقتصاد مقاومتی 31 استان کشور، توسط مجریان آنها در این سامانه ثبت شد و در نهایت 5 طرح از هر استان به عنوان پروژه‌های موفق آن استان در زمینه اقتصاد مقاومتی معرفی شد. مرکز شتابدهی نوآوری یکی از پنج طرح برتر استان تهران است که توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و زیر نظر پارک فناوری پردیس طراحی شده و فعالیت خود را آغاز کرده است. در همین راستا و برای آشنایی بیشتر با این مرکز و فعالیت‌هایش، گفتگویی با «سید علی هزاوه» معاون امور فناوری پارک فناوری پردیس و مدیر سابق مرکز شتابدهی نوآوری درباره 5 سال فعالیت این مرکز انجام داده‌‌ایم. در بخش اول این گفتگو درباره «رویدادهای نوآوری» که از فعالیت­‌های این مرکز است، گفتگو کردیم. در این بخش درباره دیگر فعالیت­‌های این مجموعه و توسعه شتابدهنده‌ها که هسته اصلیِ این مرکز است، خواهید خواند.

*یکی از اهدافی که مرکز شتابدهی نوآوری برای خود تعریف کرده، توسعه شتابدهنده­‌هاست. کمی در این مورد توضیح دهید.

از ابتدای ایجاد مرکز شتابدهی نوآوری، یکی از اهداف ما این بود که ساز و کاری تعریف کنیم تا به ایجاد و توسعه استارت­‌آپ‌­های پایدار، کمک کند. بنابراین شروع به مطالعه و مشورت با شرکت‌­های مجرب در این زمینه کردیم و به این نتیجه رسیدیم که یکی از مکانیزم‌هایی که در دنیا اجرا شده و منتج به نتایج خوبی می‌­شود، شتابدهنده­‌ها هستند. البته شتابدهنده‌ها در دنیا هم سابقه زیادی ندارند. حدود پانزده یا شانزده سال است که فعالیت می­‌کنند و فعالیت خود را از آمریکا شروع کرده‌اند.

مرکز شتابدهی نوآوری از سال 1393 حمایت از ایجاد و توسعه شتابدهنده‌ها را در دستور کار خود قرار داد. از آنجایی‌که معتقدیم این فعالیت‌ها باید با محوریت بخش خصوصی اتفاق بیفتد، مرکز شتابدهی نوآوری به عنوان یک مجموعه دولتی هرگز به فعالیت‌های اجرایی در این حوزه ورود نکرده و صاحب یک شتابدهنده نبوده و نیست، بلکه از فعالان غیر دولتی برای ایجاد و توسعه شتابدهنده‌ها حمایت نموده است.

در حال حاضر غالب شتابدهنده­‌های کشور، یا با کمک ما ایجاد شده‌اند یا ما به آنها کمک کرده‌ایم که توسعه پیدا کنند. اولین شتابدهنده‌­ای که توسط مرکز ایجاد شد، «آواتک» بود که سال گذشته با شتابدهنده دیگری ادغام شد. امروز بعد از گذشت 5 سال، بیش از 40 شتابدهنده­ در حوزه‌­های مختلف، عضو مرکز شتابدهی نوآوری هستند. در جهان و در ایران، بیشتر شتابدهنده‌­ها در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می‌کنند. اما فعالیت شتابدهنده‌­ها محدود به این حوزه نیست. در مرکز شتابدهی نوآوری، شتابدهنده­‌هایی در حوزه­‌های دارو، بیوتکنولوژی، تولید محتوا، بازی، آب و انرژی و ... عضو هستند. برخی از این شتابدهنده‌­­ها عضویت چند ساله در مرکز دارند و برخی هم به تازگی به ما پیوسته‌اند.

*ساز و کار یک شتابدهنده چگونه است؟

تیم‌هایی که صاحب یک ایده خوب کسب‌ و کاری هستند -تاکید می‌کنم تیم، چراکه برای ایجاد یک استارتاپ موفق، اهمیت تیم بودن و افرادی که بر روی آن ایده کار می‌کنند، بسیار زیاد است- برای اینکه بتوانند ایده خود را تجاری­ نمایند و در نهایت شرکت خود را راه‌­اندازی کنند، نیاز به راهنمایی و کمک‌ دارند. شتابدهنده‌ها یکی از مکانیزم‌هایی هستند که می‌توانند این کمک‌ها را به تیم‌ها ارائه دهند. به‌این ترتیب که اگر یک تیم و ایده‌ی آن مورد تایید شتابدهنده قرار گیرد، خدمات و آموزش‌هایی به آنها ارائه می‌دهند و روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. اما چون -همانطور که گفتیم- شتابدهنده‌ها در بخش خصوصی ایجاد می‌شوند، نوع این کمک‌ها با کمک‌هایی که در بخش دولتی انجام می‌شود، متفاوت است. یعنی سرمایه‌گذاریِ شتابدهنده‌­ها به صاحبان ایده، مانند کمک بخش دولتی، به شکل وام یا حمایت‌های مالی، بدون شراکت در سود و ضرر نیست، بلکه در این ساز و کار، مدل «برد- برد» حاکم است و چون شتابدهنده با استارت­‌آپ مشارکت می‌کند، اگر استارت­آپ موفق شود، سرمایه‌گذران هم سود خواهند برد. برای همین با دلسوزی و جدیت، در کار مشارکت می­‌کنند.

*شتابدهنده­‌ها در چه زمینه‌­هایی از استارت‌­آپ‌­ها حمایت می­‌کنند؟

مدل‌های اجرایی و سرمایه‌گذاریِ شتابدهنده‌ها با هم متفاوت هستند اما معمولاً شتابدهنده‌­ها خدمات مختلفی به استارت‌­آپ‌­ها ارائه می‌دهند که از آن‌جمله می‌توان به تامین محل اسقرار، ارائه آموزش‌های کسب و کاری و مشاوره‌های مختلف در حوزه کسب و کار اشاره کرد. صاحبان ایده عموماً به لحاظ تخصصی کمتر مشکل دارند اما از منظر مهارت‌های کسب و کار و تجاری مشکلات عدیده‌ای دارند. شتابدهنده‌ها سعی می‌کنند این مهارت‌ها را به استارت‌آپ‌ها آموزش دهند. همچنین شتابدهنده‌­ها تلاش می‌کنند، صاحبان ایده را به کارآفرینان با تجربه که چند سال قبل کار خود را شروع کرده­‌اند، مرتبط کنند تا کارآفرینان جوان از تجربیات کارآفرینان باتجربه‌تر استفاده نمایند. در زمینه مالی هم معمولاً شتابدهنده­‌ها منابع مالی کمی را در اختیار تیم‌ها قرار می‌دهند تا هزینه­‌های اولیه کسب و کار خود مانند ایجاد سایت یا ساخت نمونه­ اولیه را پوشش دهند. یکی دیگر از خدماتی که شتابدهنده‌ها سعی در انجام آن دارند، پیدا کردن سرمایه‌گذار مناسب برای هر تیم است تا هزینه‌های فازهای بعدی توسعه‌ی استارت‌آپ را تامین نماید. در مجموع شتابدهنده بابت تمام خدماتی که به تیم‌ها می‌دهد، معمولا درصدی از سهام شرکت‌هایی که توسط این تیم‌ها تشکیل می‌شوند را برمی‌دارد.

* صاحبان ایده بعد از طی کردن دوره شتابدهی چه دستاوردی خواهند داشت؟

تیم‌هایی که دوره‌های چند ماهه شتابدهنده‌ها را با موفقیت به انتها می‌رسانند، تبدیل به یک شخصیت حقوقی می‌شوند. معمولا این طور است که در انتهای دوره، یک شرکت سه جانبه متشکل از کارآفرین، شتابدهنده و سرمایه‌­گذار تشکیل می‌­شود. کارآفرین به عنوان صاحب­ ایده، شتابدهنده­ به ازای خدماتی که ارائه داده است و سرمایه‌­گذار به ازای بودجه‌­ای که در کار سرمایه‌­گذاری می‌­کند، صاحب سهام شرکت می‌شوند و این شرکت که با کمک شتابدهنده سنگ بنای مناسبی در کسب و کار خود قرار داده و سرمایه لازم را نیز از سرمایه‌گذار تامین نموده است، به مسیر فعالیت و کسب و کار خود با امید بیشتری ادامه می‌دهد. البته این به معنای موفقیت قطعی استارت‌آپ‌ها نیست و بسیاری از آنها در گام‌ها بعدی شکست می‌خورند اما پیش‌بینی می‌شود که استارت‌آپ‌هایی که این مسیر را طی کرده باشند، احتمال موفقیت بیشتری دارند. شاید این سوال پیش بیاید که استارت‌آپ‌ها بعد از شتابدهنده‌ها از چه مکانیزم‌هایی برای حمایت می‌توانند بهره ببرند که در جواب باید گفت که مراکز رشد و پارک‌های فناوری متنوعی در کشور وجود دارند که اگر استارت‌آپ‌ها علاقه‌مند باشند، می‌توانند از خدمات آنها بهره ببرند.

*حمایت­‌هایی که مرکز شتابدهی نوآوری به شتابدهنده‌ها ارائه می‌­دهد، چیست؟

نکته‌­ای که به غلط در رسانه­‌ها مطرح می­‌شود این است که مرکز شتابدهی نوآوری، شتابدهنده است. این درست نیست. مرکز شتابدهی نوآوری، شتابدهنده‌­ها را ساماندهی کرده و کمکشان می­‌کند تا توسعه پیدا کنند. حمایت­‌های این مرکز به شتابدهنده‌­ها در چند حوزه ارائه می‌­شود. اولین حمایت ما این است که شتابدهنده‌­ها با تائیدیه مرکز شتابدهی نوآوری می­‌توانند به کارگروه تایید صلاحیت شرکت­های دانش بنیان مراجعه کرده و شتابدهنده خود را به عنوان یک شرکت دانش­‌بنیان ثبت کنند. لازم به ذکر است، مرکز شتابدهی نوآوری بازوی اجرایی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است. شتابدهنده­‌ها اگر می­‌خواهند زیر چتر حمایتیِ معاونت علمی قرار گرفته و مورد تایید و حمایت آن باشند، باید به عضویت مرکز شتابدهی نوآوری درآیند. شتابدهنده‌ها بعد از دریافت تائیدیه دانش‌بنیانی، می‌توانند از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی بهره‌مند شوند. همچنین با عضویت بیش از 40 شتابدهنده در مرکز، شبکه بسیار خوبی ایجاد شده است که باعث هم‌افزایی شده و مرکز کمک می‌کند شتابدهنده‌ها در حوزه‌های مختلف توسعه پیدا کنند.

* با این توضیحات می‌توان گفت مرکز شتابدهی نوآوری برای تمامی افرادی که در طیف ایده تا تجاری‌سازی قرار می­‌گیرند، راه حلی را پیشنهاد می‌دهد.

بله در واقع اگر افراد با مهارت‌های کارآفرینی آشنا نباشند، برای یادگیری می­‌توانند در رویدادهای کارآفرینی که مورد حمایت مرکز هستند، شرکت کنند. اگر ایده­ای خام داشته اما تیم نداشته باشند، می­‌توانند در «مراکز شکل­‌گیری» بر روی ایده‌­های خود کار کرده و تیم تشکیل دهند. اگر تیم و ایده دارند ولی با مهارت‌­های تجاری‌سازی آشنا نیستند، به شتابدهند­ه‌­ها معرفی می­‌شوند و مسیر تشکیل شرکت خود را طی می­‌کنند. ­بعد از تشکیل شرکت هم اگر نتوانند برای محل استقرار خود هزینه بالایی اختصاص دهند، مراکز رشد از جمله مرکز رشد فناوری نخبگان که زیرمجموعه پارک فناوری پردیس می‌باشد به آنها کمک می‌کند.

* به مرکز شکل‌گیری اشاره کردید،‌ توضیح کوتاهی درباره ماهیت و کارکرد مرکز شکل‌گیری دهید.

فرض کنید فردی یا نهایتا دو یاسه نفر، ایده‌ای دارند. اما مکانی برای کار کردن بر روی آن ایده ندارند و در آن مقطع شبکه ارتباطی خوبی هم برقرار نکردند. یکی از کارکردهای مرکز شکل‌گیری، ارائه محل فعالیت است، به‌گونه‌ای که افراد بتوانند با هم در تعامل باشند و از هم‌افزایی ایجاد شده بهره‌ ببرند. به طور مثال افراد در یک سالن فضای کار اشتراکی، یک میز اجاره کرده و همانجا کار خود را شروع می‌کنند. فرآیندی که اتفاق می‌افتد این است؛ افراد به صورت فردی و با ایده‌های خام، وارد این فضای اشتراکی می‌شوند؛ در کنار هم کار می‌کنند؛ تیم‌سازی می‌کنند و باعث رشد و توسعه ایده‌های یکدیگر می‌شوند. بنابراین خروجی این مرکز، معمولاً تیم‌هایی با ایده‌هایِ شکل گرفته است.

* اگر بخواهید به یکی از دستاوردهای مهم مرکز شتابدهی در طول پنج سال فعالیتش اشاره کنید، چه موردی را ذکر می‌کنید؟

در طول این مدت بیش از 200 استارت­‌آپ در حوزه­‌های مختلف، از طریق شتابدهنده‌ها ایجاد شده‌اند که امیدواریم در سال‌های آینده شاهد موفقیت بسیار خوب این استارت‌آپ‌ها باشیم. بر این اساس اشتغال‌زایی بسیار خوبی هم در این استار‌‌‌ت‌آپ‌ها و با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی انجام شده است. نکته حائز اهمیت این است که شتابدهنده­‌ها پیمان­کار دولت نیستند. پروژه‌­ها برای آنهاست و از سرمایه خود برای آن هزینه می­‌کنند. ممکن است حمایت مالی محدود دولت را داشته باشند، اما خودشان پروژه­‌ها را پیش می‌­برند. یکی از دستاوردهای مهم ما همین اشتغال­زایی بوسیله فعالیت بخش خصوصی است. اخیراً هم فعالیت‌های مرکز شتابدهی به‌عنوان یکی از 5 طرح برتر استانداری تهران در حوزه فعالیت‌های اقتصاد مقاومتی معرفی شده است.

*مرکز شتابدهی نوآوری چه برنامه­‌هایی برای آینده دارد؟

تلاش ما برای آینده، توسعه کیفی شتابدهنده­‌ها و همچنین ایجاد شتابدهنده‌های تخصصی در حوزه‌های با پتانسل می‌باشد تا صاحبان طرح‌های غیر از حوزه فناوری اطلاعات هم تا حد امکان بتوانند از خدمات شتابدهنده‌ها استفاده کنند. علاوه بر این، مرکز تلاش می‌کند غیر از تهران به شهرهای دیگر کشور که آمادگی و پتانسیل مناسب دارند، برای ایجاد اکوسیستم محلی کمک کند. برای اینکه بتوانیم یک زیست‌بوم بالغ داشته باشیم، درست است که محور کارآفرینان هستند اما باید نقش‌آفرینان دیگر مثل دولت، دانشگاه، رویدادهای کارآفرینی، مراکز رشد، شتابدهند­ه­‌ها، مربی‌­ها، سرمایه‌گذاران هم باشند و به صورت حرفه‌ای فعالیت کنند. اما نکته مهم این است که هر کدام از آنها در حوزه وظایف خود فعالیت کرده و وارد حیطه دیگری نشوند. به طور مثال، دولت نقش اجرایی نداشته و نقش تسهیلگری داشته باشد. بنابراین در اکوسیستم‌های محلی باید کمک کرد این نقش‌ها ایجاد شوند و مشارکت مجموعه‌های مختلف را جلب نمود.

* به عنوان سوال آخر بفرمائید، طی این پنج سال چه موانع و چالش­‌هایی در حوزه فعالیت مرکز شتابدهی نوآوری وجود داشته است؟

زیست­‌بوم­‌های نوآوری، فضا و ساز وکار جدیدی هستند که هنوز مراحل شکل‌­گیری را می­‌گذرانند. بنابراین طبیعی است که مشکلات زیادی در این راه وجود داشته باشد. در ایران هم تجربه این زیست‌بوم کم کم در حال شکل­‌گیری و توسعه است. در این مسیر گاهی مجبور می‌­شویم، خودمان را به دیگران تحمیل کنیم تا ما را بپذیرند. یکی از مهمترین موضوعات، فرهنگ کارآفرینی است. فرهنگ‌سازی بسیار کار سخت و زمان‌بری است و فعالیت‌های مرتبط با آن را باید در مقاطع سنی پایین شروع کرد.

در مرکز شتابدهی نوآوری ما از طرفی با بخش خصوصی و استارت­‌آپ­‌ها و از طرف دیگر با دولت در ارتباط هستیم. در بخش دولتی یکی از چالش‌ها این بوده است که این کار (تاسیس شتابدهنده‌ها) باید صرفاً در فضای بخش خصوصی اجرایی شود. اوایل، بسیاری از مجموعه­‌های دولتی اعلام تمایل کردند که شتابدهنده تاسیس کنند. ولی ما تلاش کردیم به سازمان‌ها کمک کنیم تا بخش خصوصی را در این زمینه فعال کنند و کار اجرایی توسط بخش خصوصی انجام شود. همچنین زیرساخت‌های قانونی موجود در کشور نیز باید به تناسب نیازهای جدید و مدل‌های نوین کسب و کار به‌روز شوند.

بخش خصوصی هم به‌مرور در حال آشنا شدن با این فضاست. یکی از چالش­‌هایی که در این بخش وجود دارد، این است که صاحبان صنعت با شتابدهی و روش‌های نوین سرمایه‌گذاری بر روی استارت‌آپ‌ها آشنا نیستند. در یک مورد، ما فرآیند شتابدهی را برای صاحب صنعت بنامی، توضیح دادیم. او متوجه شد بسیاری از خدماتی که ارائه می­‌دهد شبیه به فعالیت شتابدهنده‌ها است اما تا آن روز آن را به عنوان شتابدهی نمی­‌شناخت. همین باعث شد او یک شتابدهنده تاسیس کند که الان از موفق­ترین شتابدهنده­‌هاست. بنابراین ما سعی کردیم اگر مجموعه‌­ای در بخش خصوصی امکان و توانایی فعالیت در زمینه شتابدهی را داشت، آن را با این فضا آشنا کنیم تا شروع به فعالیت کند.

# پایان بخش دوم و آخر مصاحبه